Prof. Rafał Maciąg

Instytut Studiów Informacyjnych, Uniwersytet Jagielloński

Rafał Maciąg, dr hab., profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Studiów Informacyjnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalność: transformacja cyfrowa jako problem filozoficzny i antropologiczny. Transformacja przedcyfrowa itp. Kompetencje: epistemologiczne i antropologiczne konsekwencje digitalizacji (systemy cyberfizyczne, sztuczna inteligencja itp.). Specjalizacja: technologia cyfrowa, teoria i praktyka. Humanistyka. Ostatnie książki: Transformacja cyfrowa. Opowieść o wiedzy, Kraków: Universitas, 2020, Wiedza jako opowieść. Przestrzeń Dyskursywna, Kraków: Universitas, 2022.

ABSTRAKT

Wiedza jako opowieść

Wystąpienie przedstawia i uzasadnia w miarę możliwości następującą tezę: obecna sytuacja społeczna, a nawet szerzej: cywilizacyjna, jest wynikiem przekształceń o charakterze epistemologicznym tj. dotyczących wiedzy. Refleksja na temat wiedzy jest bardzo obfita. Z tego powodu, pomijając podejście z intencji ejdetyczne, zostało wybrane podejście obserwujące dynamikę tego fenomenu, który można rozumieć jako swoisty kontener dla zmiennej zawartości o dowolnym charakterze. W tym wypadku chodzi o pewna zawartość semantyczną, choć inne nie są wykluczone. Siłą rzeczy podejście to rozszerza pole epistemologii o pewien kontekst dyskursywny, a więc społeczny. Jego kształt został zaczerpnięty z teorii systemów złożonych i opiera się na idei przestrzeni dynamicznej.

Ten tryb obserwacji pozwala zauważyć gwałtowną zmianę, jaka pojawia się na przełomie wieku XIX i XX, a potem rozwija się w wieku XX. Wiedza traci najważniejsze dotychczas kojarzone z nią atrybuty, do czego wdzięcznego oparcia dostarcza definicja wiedzy Platona: prawdziwości i zakorzenienia w podmiocie, czyli człowieku. Jest ona w sposób milczący powszechnie akceptowana, choć z drugiej strony poddawana jest także kontestacji czego przykładem jest np. Gettier. Załamanie się poczucia dostępności poznawczej świata, a ściślej zdolności reprezentowania go przez konstrukty stworzone przez człowieka, pojawia się w matematyce i geometrii pod koniec wieku XIX, a potem rozlewa się w wieku XX na humanistykę i nauki społeczne. Towarzyszy mu proces nadawania wiedzy cech substancji, który dokonuje się na różne sposoby. Zyskuje ogromnie na znaczeniu środowisko jej wytwarzania się i przepływu, z natury będące środowiskiem społecznym. Procesy, które się tutaj pojawiają są niezwykle bogate i różnorodne. Jednocześnie wiedza nabywa charakteru praktycznego dobra, a nawet zasobu gospodarczego, co pojawia się zarówno na poziomie praktyki ekonomicznej jak i pragmatyki politycznej czy ideologicznej. Te przekształcenia prowadzą do bardzo podstawowego skutku: wiedza staje się zmienną społeczną o niemal dowolnie skalowalnym zasięgu. Stąd krok do zastosowania takiej kategorii opisowej jak wiedza do opisu różnorodnych zjawisk społecznych i cywilizacyjnych, także tych ostatnich, dramatycznych i o zasięgu globalnym, takich jak kryzys klimatyczny, pandemia Covid-19 czy wojna w Ukrainie. Pojawia się także droga pozwalająca na sprostanie tym wyzwaniom, jaką jest uporządkowanie i przepracowanie problemu wiedzy. Można ten głos zrozumieć także jako argument w obronie ginącej instytucji uniwersytetu.