Prof. Alicja Józkowicz

Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii, Uniwersytet Jagielloński

Prof. Alicja Józkowicz ukończyła biologię w Instytucie Zoologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1991 roku, analizując w ramach pracy magisterskiej budżety czasowe zimujących łabędzi niemych. W 1997 roku obroniła doktorat poświęcony układowi odpornościowemu płazów, a w 2005 uzyskała habilitację w zakresie biochemii, na podstawie prac poświęconych komórkom śródbłonka i mechanizmom regulującym angiogenezę, zwłaszcza w stresie oksydacyjnym i w trakcie odpowiedzi zapalnej. Od 2010 jest profesorem nauk biologicznych. W latach 1997-2002 odbyła staże podoktorskie w Baylor College of Medicine w Houston i na Uniwersytecie Medycznym w Wiedniu. Całe życie zawodowe jest jednak związana z Uniwersytetem Jagiellońskim, od 2003 roku z Wydziałem Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii, gdzie pracuje w Zakładzie Biotechnologii Medycznej, współpracując z zespołem świetnych młodych naukowców. Jej publikacje były cytowane ponad 10 000 razy. Obecne badania zespołu skupiają się na heterogenności i starzeniu się komórek śródbłonka oraz hematopoetycznych komórek macierzystych, a zwłaszcza na znaczeniu komórek śródbłonka w niszy hematopoetycznej. Istotną częścią prac jest rozwój nowych modeli badawczych – w tym myszy reporterowych i humanizowanych. Prof. Alicja Józkowicz angażuje się działania na rzecz dobrostanu zwierząt doświadczalnych. Bierze również udział w pracach sieci uniwersyteckich. Jej pozanaukową pasją jest obserwowanie ptaków.

ABSTRAKT

„Nie zginiemy tak szybko” – jak wyzwania kształtują naszą odporność

Organizmy żywe zawsze narażone były na szkodliwe czynniki środowiskowe, w tym na pojawiające się nowe patogeny. W toku ewolucji rozwinęły mechanizmy, dzięki którym nie są bezbronne. Już bakterie walczą skutecznie z infekcjami wirusowymi, a nawet zapamiętują z jakimi wirusami się zetknęły. Kręgowce wykształciły bardzo złożone mechanizmy obrony przed patogenami, zarówno wrodzone – oparte przede wszystkim na działaniu fagocytów – jak nabyte, gdzie najważniejszą rolę pełnią limfocyty.

Układ odpornościowy kręgowców jest bardzo dobrze poznany, a krwiotwórcze komórki macierzyste są dokładnie scharakteryzowane. Ta wiedza ma znaczenie praktyczne. Powszechnie wiadomo jakim przełomem było wprowadzenie szczepionek. Ich działanie wykorzystuje pamięć immunologiczną, podtrzymywaną przede wszystkim przez długożyjące limfocyty rozpoznające konkretne antygeny z którymi zetknął się organizm. Przy kolejnym kontakcie z tym samym antygenem reakcja obronna jest znacznie szybsza i skuteczniejsza. Mechanizmów zapamiętywania wyzwań jest jednak więcej. Od niedawna wiadomo, że komórki odpowiedzi wrodzonej mogą „nabierać doświadczenia” poprzez kontakt z patogenami i odpowiadać skuteczniej na kolejne, niekoniecznie takie same infekcje. To tzw. pamięć wytrenowana, która może np. wyjaśniać dlaczego szczepienie BCG chroni nie tylko przed gruźlicą ale również przed wirusowymi infekcjami układu oddechowego.

Ostatnie badania sugerują, że pamięć może charakteryzować również komórki macierzyste. Wiadomo, że o ile u młodych myszy czy ludzi krwiotwórcze komórki macierzyste są wszechstronne i dają początek wszystkim liniom komórek krwi, o tyle z wiekiem ich różnicowanie staje się bardziej ukierunkowane. Powszechnie uważa to za negatywny skutek starzenia. Można jednak zaproponować inną interpretację – to „nabieranie doświadczenia”. Wydaje się, że jeśli organizm zetknął się z poważnym wyzwaniem (np. infekcjami wirusowymi albo utratą krwi), wśród komórek macierzystych zaczynają dominować te, które preferencyjnie różnicują do odpowiedniego typu komórek efektorowych. Nie „pamiętają” antygenu, ale „pamiętają” kierunek najbardziej potrzebnych działań. Jeśli te przypuszczenia potwierdzą się – być może pozwolą na lepsze zrozumienie ochrony zapewnianej przez powszechne szczepienia. Być może pozwolą również skuteczniej pomóc pacjentom wymagającym przeszczepienia szpiku. Nasze organizmy nie są bierne w kontakcie z zagrożeniami i nie poddają się łatwo, a niektóre mechanizmy ochronne dopiero zaczynamy poznawać.